De documentaire ’the Game Changers’ is overal. De film was heel even te zien op in een kleine hoeveelheid Nederlandse bioscopen maar staat sinds 2019 ook op Netflix. In de media is er veel aandacht geweest voor de docu maar ook persoonlijk heb ik er heel veel vragen over gehad. Ik heb het gevoel dat iedereen hem heeft gezien en iedereen er iets van vind. Ik heb online verschillende reviews voorbij zien komen, deels van aanhangers van het veganisme die de film geweldig vinden en deels van ‘vegan haters’ die alles afkraken en met de meest (onzinnige) tegenargumenten komen. Ik ga in dit stuk mijn persoonlijke mening achter wegen laten en puur kijken naar de claims die gemaakt worden. Worden deze claims ondersteunt vanuit de wetenschap of niet, met andere woorden, wat is de zin en de onzin van the Game Changers documentaire.

Inleiding in the Game Changers

The game changers is een film over plantaardige sporters. In de film wordt James Wilks gevolgd, een vechtsporter die geblesseerd raakt en voor maanden aan de kant te staan. De tijd die hij over heeft gebruikt hij om zich verder te verdiepen in herstel en voeding, om zo snel mogelijk weer aan de slag te kunnen. Hij wordt vervolgens gevolg tijdens zijn zoektocht en er komen ook een boel verhalen voorbij van andere sporters.

De zin en onzin van the Game Changers in chronologische volgorde

• (00:05:45) James verteld over een studie die hij vond over de ‘Gladiators‘. Een volk waar op een begraafplaats minimaal 68 gladiatoren gevonden zijn door archeologen. Meer dan 5000 botten zijn in een studie gebruikt en er werd gevonden dat de botten een sterke en gemineraliseerde botdichtheid hadden. Dit geeft aan dat ze sterk getraind waren, beschikte over een goede hoeveelheid spiermassa en er een kwalitatief voedingspatroon op na hielden. In de botten werd een hoge waarde aan strontium gevonden, wat aangeeft dat de gladiatoren vegetariërs waren. Echter, in de studie waren van de 68 gevonden lichamen 31 lichamen geen gladiatoren maar ‘gewone’ mensen uit die tijd. In de studie wordt aangegeven dat de gladiatoren voornamelijk plantaardig aten, maar dat ze ook kleine hoeveelheden dierlijke producten aten en dus niet 100% vegan. (1)
• (00:14:30) James kon moeilijk geloven dat je genoeg eiwitten kunt halen uit een plantaardig voedingspatroon. Toch vind hij een artikel (2) waaruit blijk dat de gemiddelde planteten eter zelfs tot 70% meer eiwitten binnenkrijgt dan nodig en dat vleeseters (onbewust) ook ongeveer 50% van hun dagelijkse eiwitinname uit plantaardige producten halen. Vervolgens maakt hij de vergelijking tussen een ‘cup’ linzen, een ‘peanut butter sandwich’, ‘3 ounces’ biefstuk en 3 grote eieren. Ik heb dit zelf nagerekend en het klopt maar enige nuance is nodig. Zo bevatten 3 grote eieren ongeveer 18 gram eiwitten bij 215 calorieën, de biefstuk bevat ongeveer 17-18 gram eiwitten bij 113 calorieën en de boterhammen met pindakaas bevatten ongeveer 17 gram eiwitten maar zorgen wel voor 370 calorieën. Dus ja, deze bevatten allemaal ongeveer evenveel eiwitten maar ook een stuk meer calorieën. In dit voorbeeld vind ik deze vergelijking dan ook niet helemaal op gaan.
• (00:15:42) De film zegt vervolgens dat de biologische waarde van plantaardig eiwitten en dierlijke eiwitten hetzelfde is en dat het niet klopt dat dierlijke eiwitten een completer eiwitprofiel bevatten. Helaas is dit niet helemaal waar, plantaardige eiwitten uit één product bevatten vaak wel alle essentiële aminozuren, maar niet altijd in de meest optimale verhoudingen. (3) Daarnaast gaat de kwaliteit van eiwitten niet alleen over de aanwezige aminozuren maar ook om de verteerbaarheid van eiwitten, welke bij dierlijke eiwitten wat hoger ligt. (4) Gelukkig is het wel echt mogelijk om voldoende eiwitten binnen te krijgen bij een plantaardig voedingspatroon. Alle aminozuren zijn namelijk wel inderdaad te vinden in plantaardige voedingsmiddelen, soms moet je hiervoor alleen wat verschillende producten met elkaar combineren. Dat hoeft trouwens ook niet allemaal tegelijkertijd, het lichaam heeft een ‘amino acid pool’ waar aminozuren bewaard blijven en later alsnog met elkaar worden gecombineerd. In mijn boek ga ik hier uitgebreid op in.
• (00:20:21) De dokter hier geeft aan dat het verband tussen het geen wat je direct eet voor een inspanning een groot effect heeft op de uiteindelijke performance. Er is een directe correlatie tussen het eten van een maaltijd en de endotheelfunctie. Ingewikkeld verhaal maar de functie reguleert de bloedstroom in het lichaam. Bij een inspanning kan het detecteren dat een bepaalde spier meer bloedtoevoer nodig heeft en zorgt dan dat het bloedvat verwijd zodat de doorstroom versneld. Wanneer die maaltijd dierlijke eiwitten en vetten bevat zorgt dit ervoor dat de endotheelfunctie verminderd, er minder vergrote bloedstroming kan ontstaan op plaatsen waar dit nodig is en dus je prestatie verminderd kan zijn. Om dit aan te tonen wordt er volgens een onderzoekje uitgevoerd bij drie sporters. Het klopt dat na het eten van een maaltijd verschillende bloedwaarden als  bloedglucose, lipiden en aminozuren stijgen, dit is een normale reactie. (4) Uiteindelijk zullen de waarden ook weer stabiliseren wanneer de maaltijd is verwerkt (de tijd dat dit duurt verschilt per type maaltijd en product). Er is wel een onderzoek dat heeft laten zien dat de hoeveelheid vet uit een maaltijd invloed heeft op de endotheelfunctie, echter wordt hierin geen onderscheid gemaakt in de afkomst van het vet. (5) Aangezien de plantaardige burrito in het onderzoekje een kleinere hoeveelheid vet lijkt te hebben dan de burrito’s met dierlijke producten is het ook logisch dat hierna minder vet in het bloed te vinden is. Om de vergelijking echt kloppend te maken hadden we eigenlijk twee burrito’s moeten maken met precies dezelfde voedingswaarde, dus evenveel eiwitten en vetten in beide alleen dan bij de ene afkomstig van dierlijke voedingsmiddelen en bij de ander van plantaardige voedingsmiddelen.
• (00:26:00) Als we het dan toch hebben over eten voor het sporten, vervolgens wordt er genoemd dat het drinken van bietensap voor een training ervoor kan zorgen dat je op duurvermogen 22% langer door kunt gaan en je als krachtsporter 19% meer gewicht kunt bench pressen. Wat hierbij wordt weggelaten is in het originele artikel 5 onderzoeken werden gevonden die dit effect aangaven maar ook 4 onderzoeken die niet konden aantonen dat het sap krachtverhogend werkt. (6) De conclusie was dat bietensap mogelijk deze effecten kan brengen, maar dat er nog geen keihard bewijs ligt (terwijl de film het wel zo brengt).
• (00:27:50) Even terug naar eiwitten, want die eiwitten komen altijd samen in een pakketje met andere voedingsstoffen. Plantaardige eiwitten komen vaak samen met vezels, vitaminen en flavonoïden waar dierlijke eiwitten vaak komen met ‘moleculen die zorgen voor ontstekingen’ als heemijzer, endotoxinen (een soort lange vetmoleculen) en Neu5Cg. Dit heeft een nadelig effect op de microbioom (de bacteriën in de darmen) waardoor het lichaam wordt blootgesteld aan hogere ontstekingswaarde. In dit film wordt verteld dat na één maaltijd de ontstekingswaarden met 70% stijgen. De bron die zij hierbij gebruiken is echter niet de allerbeste. Het onderzoek bevat maar 11 deelnemers en is daarnaast gesponsord door Hass avocado. (7) Het is niet helemaal eerlijk van de documentaire om dit onderzoek als een waardig onderzoek mee te nemen, terwijl onderzoeken gesponsord door bijvoorbeeld zuivelbedrijven worden afgeschreven als slecht later in de film. Een gesponsord onderzoek hoeft niet slecht te zijn als het op een goede manier wordt uitgevoerd, maar 11 deelnemers is in dit geval wel erg weinig en daarnaast is er ook maar één bepalende waarde gemeten. Een goed artikel uit 2017 (8) liet zien dat er inderdaad een associatie gevonden werd tussen het eten van vlees en een ontstekingsmediator, echter bleek dit proces verminderd te worden wanneer de testpersonen een gezond BMI hadden. Het lichaamsgewicht lijkt dus ook een belangrijke factor te zijn en de claim ‘vlees eten zorgt direct voor hele hoge ontstekingswaarde’ moet dan ook een beetje met nuance bekeken worden.
• (00:29:00) anti-oxidanten komen veel voor in plantaardige voedingsmiddelen en (bijna) niet voor in dierlijke voedingsmiddelen. Er wordt vervolgens gezegd dat je bij het overschakelen op een plantaardig voedingspatroon je ontstekingsmediatoren met 29% kunt verlagen in 3 weken. (9) Ik kan de full text van dit artikel helaas niet terugvinden. Wel is er net een nieuw artikel online gekomen dat dit fenomeen ook heeft onderzocht. (10) De conclusie van dit onderzoek lijkt erg op het resultaat van het bovengenoemde onderzoek uit 2017 en geeft ook aan dat BMI een belangrijke factor is. (8)
• (00:33:49) Er wordt gezegd dat een vegan voedingspatroon de kans op hart- en vaat ziekten drastisch omlaag brengt. Hier is inmiddels heel veel onderzoek naar gedaan en dit lijkt echt een niet te ontkrachten claim. Mocht je hier meer over willen lezen, in de literatuurlijst van mijn boek vind je een heleboel artikelen.
• (00:35:15) Cholesterol is niet de enige reden waarom je minder dierlijke producten zou willen eten, ook heem ijzer is een belangrijk onderdeel. Ook hier heb ik in mijn boek een stuk aan besteed en ik kan niet anders dan hier akkoord mee gaan. (11)
• (00:41:30) Geen echte claim hier, maar Arnold komt hier voorbij. Hij verteld over zijn vroegere dieet, maar dit is natuurlijk een extreem voorbeeld. Heel veel bewerkte vleesproducten als bacon en tot 15 eieren per dag. In de film lijken deze voorbeelden vaker voor te komen. Als ze het hebben over een vegan dieet gaan ze uit van een whole food plant based dieet, wanneer ze het over een (grotendeels) dierlijk voedingspatroon hebben gaan ze vaak uit van sterk bewerkte producten. Maar wanneer je een onbewerkt voedingspatroon tegenover een sterk bewerkt voedingspatroon is dit niet helemaal een eerlijke vergelijking. Wanneer je zou kiezen voor een sterk bewerkt plantaardig voedingspatroon zouden de resultaten anders zijn, maar hier kom ik later nog op terug in dit artikel.
• (00:42:40) Volgers de makers van de film is er een duidelijk verband tussen het eten van dierlijke producten en het krijgen van kanker. Bekijk weer even de literatuurlijst van mijn boek om hier meer over te weten.
• (00:43:40) Hier wordt gekeken op ons voedingspatroon van vroeger. Waar vaak wordt gedacht dat we voornamelijk leefden van vlees, blijkt dit niet helemaal te kloppen. In de tijd van de holbewoners werd er letterlijk gegeten wat de pot schafte. Wanneer de jacht goed was werd er vlees gegeten, maar soms werd ook voor langere tijd alleen maar plantaardig voedsel gegeten omdat dit altijd beschikbaar was. Vervolgens wordt de vergelijking gemaakt tussen ons mensen en ‘echte’ carnivoren als leeuwen. Ik weet dat dit een behoorlijke discussie is met sterke voor- en tegenstanders. Wat echter wel echt klopt is dat wij mensen een langer spijsverteringskanaal hebben en beter in staat zijn  om koolhydraten, vezels en plantaardige voedingsmiddelen te verteren dan echte carnivoren. Daarnaast zijn we niet in staat om zelf vitamine C te produceren, wat betekend dat meer afhankelijk zijn van planten dan misschien gedacht. Vitamine C is onder andere belangrijk voor opbouw van collageen, absorptie van non-heem ijzer en het immuun systeem.
• (00:45:50) Hier wordt gezegd dat glucose de enige vorm van energie is voor ons brein. Ook dit is waar en is één van de redenen waarom een ketogeen dieet vaak niet als positief wordt ervaren. Dit is echter een heel ander onderwerp waar ik een andere keer best meer uitleg over wil geven.
• (00:46:14) Vervolgens worden onze tanden vergeleken met die van gorillas en andere dieren. Het klopt dat ons gebit lijkt op dat van deze apen, maar zij hebben dan weer wel een nog langer verteringskanaal dan wij mensen en kunnen nog grotere hoeveelheden voeding verwerken. (12) Ons mensen vergelijken met apen of met leeuwen in een beide opzichten een appels met peren vergelijken.
• (00:47:10) Door naar vitamine B12. Het klopt dat een verschillende opzichten een andere vitaminen is dan ‘anderen’. Het is de enige wateroplosbare vitaminen die door het lichaam wordt opgeslagen. Daarnaast is inderdaad afkomstig vanuit micro organismen uit de bodem, wat veel mensen niet weten. Een supplement is essentieel, maar ook non-vegans hebben risico’s op een te kort (klein uitstapje, tijdens mijn werk als fysiotherapeut heb ik verschillende mensen gezien met een vitamine B12 te kort. Dit waren altijd mensen met een ongezond, ongebalanceerd, dierlijk gericht voedingspatroon. Vegans lijken goed op te hoogte te zijn van de risico’s en nemen braaf een supplement waardoor je in praktijk eigenlijk niet zoveel vegans met een B12 te kort tegen zult komen). In mijn boek lees je hier nog meer over deze vitaminen en het suppleren ervan.
• (00:51:53) Tijd om richting het befaamde ‘erectie experiment‘ te gaan. In tegenstelling tot de andere onderzoeken vertellen ze deze keer specifiek dat het om kwalitatief vlees gaat en gebruiken ze geen bonen maar vleesvervangers op basis van tofu, het onbewerkte-bewerkte verschil lijkt dus minder groot van invloed te zijn. Dit experiment rust weer op het feit dat dierlijke producten worden geassocieerd met een vergroot risico op hart- en bloedvaten. In de penis zitten hele kleine bloedvaatjes en de kleinste vaten in het lichaam raken als eerste verstopt. Erectieproblemen blijken zelfs een voorbode te zijn van (nog niet) opgemerkte hart- en vaatziekten. (13) Atherosclerose ontstaat echter niet na het eten van één maaltijd.
• (00:56:50) Aansluitend op bovenstaande vraagt James zich verder af hoe het zit met testosteron, het mannelijke geslachtshormoon. Eerst wordt ingezoomd op soja, dit zou namelijk het oestrogeen gehalte verhogen en mannen ‘vrouwelijker’ maken. Inmiddels is al lang bekend dat dit niet het geval is (14) maar dit spookverhaal blijft overal rondspoken.
• (00:58:00) Vervolgens wordt gezegd dat dierlijke producten als vlees, eieren en zuivel juist ‘slechtere’ typen van hormonen bevatten. Dit kan zo zijn in het buitenland, de regels in Nederland zijn vrij strikt. Zo zijn er bepaalde hormonen die niet mogen worden gevoerd aan dieren in Nederland, wanneer een dier iets niet binnenkrijgt kan hij het ook niet opslaan en doorgeven in zijn producten. Er worden steekproeven uitgevoerd om dit te controleren en laten we er even vanuit gaan dat dat goed gebeurt. De lichaamseigen hormonen van de dieren zitten natuurlijk wel in het vlees en de melk die uiteindelijk wordt verkocht. Er wordt vervolgens benoemd dat het drinken van koeien melk het oestrogeengehalte bij een man met 26% verhoogt in een uur en het testosteron gehalte met 18% laat dalen. Het onderzoek waar dit uit komt gebruikt slechts 7 mannen (er waren ook vrouwen en kinderen maar die worden helemaal weggelaten), wat een erg kleine onderzoekspopulatie is. In het onderzoek is ook te lezen dat de concentraties na een uur op mijn hoogste waren en daarna weer terug naar normaal gingen.  (15)
• (01:00:00) Hier gaat het over hoe lekker plantaardig eten kan zijn door bijvoorbeeld plantaardige ‘chicken wings’ of ‘mac and cheese’ te maken. Dit kan natuurlijk heel uitgebreid gedaan worden door alleen whole foods te gebruiken, echter zullen meer mensen bij het horen van deze woorden denken aan de sterk bewerkte vegan vervangers in de supermarkten. Het is echter gebleken dat wanneer je alleen maar vegan junkfood eet, dit niet per se gezonder voor je is. Zo laat een onderzoek uit 2017 zien dat een ‘gezond’ plantaardig voedingspatroon het risico op hart- en vaatziekten met 25% doet dalen, maar het een plantaardig voedingspatroon met voornamelijk ‘ongezonde’ bewerkte voedingsmiddelen de kans op hart- en vaatziekten met 32% verhoogd. (16)
• (01:08:00) Voor het eerst komt hier wat aan bod rond veganisme wat niet gaat over gezondheid van de mens maar over dierenwelzijn. De film gaat verder niet in op de bio industrie maar verteld wel dat we een manier voor onszelf hebben we bedacht waarom het moreel gezien oké is om bepaalde dieren te gebruiken en te eten, terwijl dat voor andere dieren niet het geval is.
• (01:09:45) Hier komen ook nog wat feiten voorbij over de invloed van het huidige systeem op het milieu.

Oké, toch een stukje persoonlijke mening over The Game Changers.

Nu we naar de objectieve informatie hebben gekeken, wil ik toch ook nog een beetje subjectieve informatie geven. Wat ik fijn vond aan de film is dat hij niet zo’n dwingende ondertoon heeft als sommige andere documentaires en redelijk vrolijk is. Natuurlijk is de film gemaakt door voorstanders van een plantaardig voedingspatroon, en de ‘wetenschappelijke bronnen’ die zij gebruiken zijn uitgekozen om het verhaal te ondersteunen. Ondanks dat er misschien wat nuance mist vind ik echt dat ze alle informatie op een leuke en toepasbare manier laten zien. Daarnaast werd ook ieder belangrijk stukje van een plantaardig voedingspatroon belicht. Tijdens het kijken vroeg ik me een aantal keer of ‘oh zullen ze het hier ook nog over hebben’, ‘zullen ze dit ook nog uitlichten’, en steeds was dit daarna het geval. Alle onderdelen die ik belangrijk vond om te benoemen in mijn boek, komen ook terug in de film (al dan niet op een andere manier, de achtergrond is daar).  Ik vind het tof dat ze stereotype ‘echte mannen eten vlees’ aanpakken. Kijk de film dus vooral als entertainment en raak geïnspireerd door de passie waarmee de film is gemaakt, maar zie het niet als een documentaire waar je je meest betrouwbare informatie uit gaat halen.

Literatuurlijst

1. Lösch, S., Moghaddam, N., Grossschmidt, K., Risser, D. U., & Kanz, F. (2014). Stable isotope and trace element studies on gladiators and contemporary Romans from Ephesus (Turkey, 2nd and 3rd Ct. AD)–mplications for differences in diet. PloS one, 9(10).
2. Rizzo, NS., Jaceldo-Siegl, K., Sabate, J., Fraser, GE. (2013). Nutrient profiles of vegetarian and nonvegetarian dietary patterns. J Acad Nutr Diet, 113(12):1610-9
3. de Gavelle, E., Huneau, J. F., Bianchi, C. M., Verger, E. O., & Mariotti, F. (2017). Protein Adequacy Is Primarily a Matter of Protein Quantity, Not Quality: Modeling an Increase in Plant:Animal Protein Ratio in French Adults. Nutrients, 9(12), 1333. doi:10.3390/nu9121333
4. Whitney, EN., Rolfes, SR. (2011) Understanding nutrition /Australia ; Wadsworth, Cengage Learning,
5. Bas CT van Bussel, Ronald MA Henry, Isabel Ferreira, Marleen MJ van Greevenbroek, Carla JH van der Kallen, Jos WR Twisk, Edith JM Feskens, Casper G Schalkwijk, Coen DA Stehouwer. (2015). A Healthy Diet Is Associated with Less Endothelial Dysfunction and Less Low-Grade Inflammation over a 7-Year Period in Adults at Risk of Cardiovascular Disease, The Journal of Nutrition, 145(3):532–540
6. Dominquez, R. et al (2018) Effects of beetroot juice supplementation on intermittent high-intensity exercise efforts. Journal of International Society of Sports Nutrition, 15(2).
7. Li, Z. et al (2013) Hass avocado modulates postprandial vascular reactivity and postprandial inflammatory responses to a hamburger meal in healthy volunteers. Food Function, 26(4):384-91.
8. Singh, TP., Morris, DR., Smith, S., Moxon JV., Golledge, J. (2017) Systematic Review and Meta-Analysis of the Association Between C-Reactive Protein and Major Cardiovascular Events in Patients with Peripheral Artery Disease. Eur J Vasc Endovasc Surg. 2017 Aug;54(2):220-233
9. Jay T. Sutliffe, Lori D. Wilson, Hendrik D. de Heer, Ray L. Foster, Mary Jo Carnot. (2015) C-reactive protein response to a vegan lifestyle intervention. Complementary Therapies in Medicine. 23(1):32-37.
10. Menzel J, Biemann R, Longree A, et al. (2016) Associations of a vegan diet with inflammatory biomarkers. Sci Rep. 2020;10(1):1933.
11. Yang, W., Li, B., Dong, X. et al. (2014) Is heme iron intake associated with risk of coronary heart disease? A meta-analysis of prospective studies. Eur J Nutr. 53: 395
12. Watkins, P. A., Moser, A. B., Toomer, C. B., Steinberg, S. J., Moser, H. W., Karaman, M. W., … Hacia, J. G. (2010). Identification of differences in human and great ape phytanic acid metabolism that could influence gene expression profiles and physiological functions. BMC physiology, 10, 19. doi:10.1186/1472-6793-10-19
13. Bots M. (2010) 1 Epidemiologische aspecten van atherosclerose. In: van den Meiracker A., Prins A. (eds) Vasculaire aandoeningen. Bohn Stafleu van Loghum, Houten
14. Ronald Ross Watson, Victor R. Preedy, Sherma Zibadi. (2014) Polyphenols in Human Health and Disease,. Academic Press
15. Maruyama K, Oshima T, Ohyama K. (2014) Exposure to exogenous estrogen through intake of commercial milk produced from pregnant cows. Pediatr Int. 52(1):33–38.
16. Satija A, Bhupathiraju SN, Spiegelman D, et al. (2017) Healthful and Unhealthful Plant-Based Diets and the Risk of Coronary Heart Disease in U.S. Adults. J Am Coll Cardiol. 70(4):411–422.